ملا فتح‌الله کاشانی

مُلا فَتح‌الله کاشانی (متوفای ۹۸۸ق) از مفسران و عالمان شیعه در دوره شاه طهماسب صفوی. معروف‌ترین اثر او تفسیر مَنهج الصادقین است. کاشانی آثار دیگری از جمله شرح و ترجمه نهج‌البلاغه و احتجاج طبرسی دارد. او شاگرد علی بن حسن زواری صاحب تفسیر ترجمه الخواص بود. درباره تاریخ وفات و محل دفن او اختلاف است. آقا بزرگ تهرانی درگذشت او در سال ۹۸۸ق را صحیح‌تر می‌داند.

زندگی‌نامه

ملا فتح‌الله کاشانی، یکی از مفسران دوران صفوی، در ابتدای قرن دهم در کاشان به دنیا آمد. او از علمای دولت شاه طهماسب صفوی بوده است. آقا بزرگ تهرانی از او با عنوان مولی المفسر یاد می‌کند. از وی با عناوینی چون متکلم، فقیه نیز یاد کرده‌اند.در منابع از چگونگی احوالات او و زندگی‌اش، آن‌چنان سخنی به میان نیامده است. برخی علتش را فقر و نداری او دانسته‌اند. ابوالحسن شعرانی در مقدمه تعلیقات بر تفسیر منهج الصادقین خود را از نوادگان ملا فتح الله معرفی می‌کند.

آقا بزرگ، تاریخ‌های مختلفی را از درگذشت کاشانی نقل و تاریخ صحیح‌تر را سال ۹۸۸ق می‌داند.برخی محل درگذشت او را کشمیر دانسته‌اند. اما دیگرانی بر این عقیده‌اند که درگذشت او در کشمیر صحیح نیست. زیرا مدرکی بر این ادعا وجود ندارد و دیگر اینکه مقبره او در شهر کاشان در خیابانی به نام ملا فتح‌الله معروف است و نام ملا فتح‌الله کاشانی با نام ملا فتح‌الله شیرازی که در هند از دنیا رفته، اشتباه گرفته شده است.

شعری منتسب به محتشم کاشانی درباره وفات و تاریخ وفات ملا فتح‌الله که به حروف ابجد نقل شده است:

اساتید و شاگردان

تنها استاد کاشانی که در منابع از او یاد شده، ابوالحسن علی بن حسن زواره‌ای صاحب تفسیر ترجمة الخواص است. ملافتح الله، معروف‌ترین شاگرد او بوده است. زواره‌ای از شاگردان محقق کرکی معروف به محقق ثانی است. کاشانی درس تفسیر را از غیاث‌الدین جمشید زواری دریافت کرده است. او همچنین از میرعبدالواهب استرآبادی حدیث نقل کرده است.

شاگردان

رضی الدین شاه مرتضی(۹۵۰-۱۰۰۹ق)، پدر ملامحسن فیض کاشانی، از شاگردان دارای اجازه روایت از ملافتح‌الله بوده است.

آثار

برای کاشانی آثار متعددی را نام برده‌اند. او دارای سه تفسیرکه معروف‌ترین آنها تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین معروف به تفسیر ملا فتح‌الله است. به تصریح مؤلف، بخشی از این تفسیر در سال ۹۸۴ق تا سوره انفال به پایان رسیده، از لحاظ تاریخی، این تفسیر، اولین اثر تفسیری ملا فتح‌الله دانسته‌اند که به تدوین آن پرداخته است.آقا بزرگ تهرانی، درباره سایر خصوصیات این اثر گفته، کتابی فارسی و در سه جلد بزرگ نگاشته شده و همچنین کتابی با این خصوصیات در کتابخانه استاد ما آیت‌الله شیرازی در سامرا وجود داشته است.کتاب منهج در دروه اخیر با تصحیح شعرانی به چاپ رسیده است.

برخی محققان تفسیر منهج را، اولین تفسیر فارسی بر اساس مکتب شیعه دانسته‌اند. خانم مک اولیف، سر ویراستار دایرةالمعارف قرآنی لایدن، نام ملا فتح‌الله را در میان ده مفسر اصلی که به نظرات آنها توجه ویژه‌ای دارد، قرار می‌دهد.

درباره اثر دیگر او زبدة التفاسیر می‌گوید، کاشانی این تفسیر را به عربی در سال ۹۷۷ق بعد از دو کتاب تفسیری منهج الصادقین و خلاصة المنهج تالیف کرده است.از تألیفات دیگر ملا فتح‌الله، شرح نهج‌البلاغه به فارسی با عنوان «تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین» بوده و اثر دیگر کاشانی ترجمه فارسی احتجاج طبرسی است. علاوه بر این آثار حدود ۱۶ تالیف و شرح دیگر از ملا فتح‌الله شمرده‌اند.

مطالعه بیشتر

جستارهای وابسته

پانویس

منابع

• امین، محسن، أعیان الشیعة، تحقیق: حسن امین، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق.
• ایازی، محمدعلی، سیر تطور تفاسیر شیعه،‌ رشت، کتاب مبین،‌ ۱۳۸۱ش.
• آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضواء، بی‌تا.
• خوانساری، محمدباقر بن زین العابدین، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات،‌ محقق: اسدالله اسماعیلیان، قم، دهاقانی، بی‌تا.
• ستار، حسین، «پژوهشی در زندگی و آثار ملا فتح‌الله کاشانی»، در مجله پژوهشنامه کاشان، شماره ۶، بهار و تابستان ۱۳۸۸ش.
• شفیعی، محمد، مفسران شیعه، تهران، دانشگاه پهلوی، ۱۳۴۹ش.
• مطلبی، سید ابوالحسن، «نجوم امت حضرت آیت‌الله علامه میرزا ابوالحسن شعرانی»، در مجله نور علم،‌ شماره ۵۰ و ۵۱، فروردین و تیر ۱۳۷۲ش.